UZUN MESAFE KOŞUCULARINDA PERFORMANS ANALİZİ VE ANTRENMAN YÖNLENDİRİLMESİ – II

 

 

RIDVAN ÇOLAK – Prof. Dr. Gül Tiryaki SÖNMEZ*

*Abant İzzet Baysal Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu

 

Müsabakada Elde Edilecek Derecenin Tahmini:

 

    Müsabakada elde edilecek derecenin tahmini,koşulan mesafedeki koşu/kalp atım hızı ile bu hızlara denk gelen laktat değerleri arasındaki ilişkiden hesaplanır.Örneğin maraton koşusu genellikle 2.5 ± 0.5mmo/l  laktata denk gelen hızlarda koşulur.Bu elitlerde 2mmol// laktat olabilirken orta düzeyde sporcularda 3mmol/l laktat değerindeki  şiddette koşulur.(23).

 

   4mmol/l laktat değeri %100 kabul edilirse, 1988 de elde edilen  dünya rekorları  ile 4mmo/l laktatın şu oranlarında koşulmuştur,maraton %94.5, 30km %95, 25km %97, 1/2maraton  %98.4, 15km %101.4, 5km %109.3. 3000m %112.9, 2000m %115.5, 1500m %122, 800m %134.Burada görüldüğü gibi maratondan yarı maratona kadar olan koşular  4mmol/l  laktat eşiğinin altındaki hızlarda,15km koşu hızı ile 4mmol/l laktat hızı yaklaşık aynı değerlerde, 15km altndaki koşularda ise 4mmol/l laktattaki hızdan daha hızlı koşulmuştur.(23).

 

 

Örnek:1996 24 Şubat Trabzon Yarı maratonundan on gün önce 4x5dak koşusu 3dak dinlenme arası ve dinlenme  aralığının 2. dakikasında alınan kan laktat değerleri ile yapılan AE ölçümü(14).

 

   Adı:K.Y

  Yaş:32

  Düzey:Elit

 

 

 

YÜK                       KAH(atm/dak)        MESAFE(M)       HIZ(M/SN)    LAKTAT(mmo/l)

Dinlenik                                64                          -                             -                            1.1

1.Yük(1.5dak koşu)              130                      1210                        4.0                          1.0

2.Yük(2.5dak koşu)              143                      1320                        4.4                          1.9

3.Yük(3.5dak koşu)              160                      1502                        5.0                          3.7

4.Yük(4.5dak koşu)              174                      1665                        5.55                        14

 

Tablo 4. Çalışmada elde edilen ham veriler:(hız=yol/zaman,=mesafe/300sn)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şekil 12. laktat koşu hızı grafiği

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şekil 13. laktat kalp atım hızı grafiği

 

Tablo 5.Laktat/hız, laktat/kah grafiklerinden elde edilen değerler.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   Tablodan da görüldüğü üzere AE(4mmol/l) noktasındaki koşu hızı (70.20dak) ile gerçek performanstaki koşu hızı(70.26dak)arasında 6saniyelik bir  fark vardır.Bu durum  bu kişi için 4mmol/l laktat noktasındaki şiddet değerinin yarı maraton performansın tahmin edilmesinde ne kadar ilişkili olduğunu göstermektir.

 

    Çolak ve Açıkada (1996) daha önceden  pek çok defa yarı maraton koşmuş yarı elit  Türk uzun mesafeci üzerinde yaptıkları bir çalışmada(Tablo 6 ve 7) elit Türk atletlerinin yarı maraton koşusunun ilk 10km’ni  4mmol/laktat koşu hızından hızlı kalan  son bölümü ise 4mmol/l laktat koşu hızından yavaş fakat 2mmol/l laktat koşu hızından hızlı,4.5mmol/l laktat koşu hızından yavaş koşulduğu ve yarı maraton koşu hızına en yakın değerin 3.5mmol/l laktat noktasındaki koşu hızı olduğu tespit  edilmiştir.Koşu sırasındaki kalp atım hızlarına(KAH) bakıldığında ise benzer şekilde yarışın birinci bölümde koşu  hızının düşmesine rağmen  KAH  da önemli bir değişiklik meydana gelmemiştir.Sonuç olarak bazı elit Türk atletlerinin yarışın ilk  bölümlerinde daha hızlı koşmaları sonucu oluşan fizyolojik stress kalan  bölümün daha yavaş koşulmasına ve de bunun toplam yarış performansını olumsuz yönde etkilediği düşünülebilir.

 

 

Tablo 6. Bazı elit uzub mesafe koşucuları belirli laktat düzeylerindeki ortalama KAH ve koşu hızı değerleri (14)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tablo 7: Bazı elit Türk uzun mesafe koşucularının maraton koşusunun 1. ve 2. bölümlerindeki ortalama KAH ve koşu hızı değerleri (14)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Laktat yönetimi sporculara uygulanacak değişik antrenman şiddetlerini belirlemede kullanılabilir.(23)

 

Laktat Sonuçlarına Göre Antrenman Şiddetlerinin Belirlenmesi

 

Yapılan çalışmalar dayanıklılığın en iyi şekilde anaerobik eşik seviyesinde yapılan çalışmalarla geliştirildiğini göstermiştir.( Örnek laktat değerlerinin 2,3,4,5 mmol/l olduğu hızlarda).Bu değerler atletin test sonuçlarından elde edilebilir. Elit atletler dayanıklılık kapasitelerini daha düşük laktat değerlerinde geliştirirler.Bu genellikle 2-3 mmol/laktat değerlerindeki egzersiz şiddetidir.Elit olmayan atletler ise dayanıklılık kapasitelerini 3-5 mmol/l laktat şiddet derecelerinde geliştirirler.(23)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şekil – 14  Laktat test sonuçlarına göre antrenman şiddetlerinin kalp atım hızı üzerinden belirlenmesi ( 23 )

 

 

 

 

Laktat Konsantrasyonu ve KAH ile İlgili Değişik Antrenman Metodları (23)

 

1-     Toparlanma yada yenileme çalışmaları: Antrenman şiddeti 2 mmol/l laktat’ ın altında : KAH 110-140

2-     Ekstensif dayanıklılık : 2 mmol/l civarında ve 140-160 KAH

3-     İntensif dayanıklılık : 3-4 mmol/l laktat ve 160-180 KAH

4-     Ekstensif tekrarlar : 4-6 mmol/l laktat ve 180 KAH üzeri

5-     İntensif tekrarlar : 6-12 mmol/l laktat ve 180 KAH üzeri

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şekil 15  Laktat konsantrasyonu ve koşu hızı ile ilgili değişik antrenman formları ( 23 )

 

* V4 : 4 mmol/l laktat noktasında ki koşu hızı

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şekil 16 Ekstensif ve İntensif çalışmaların grafikize edilmiş şekli ( 23 )

 

 

 

 

Maraton :

 

Yapılan bir çalışma 4 mmol/l laktat eşiğinin elit maratoncularda yüksek ilişki göstermemesine rağmen daha kötü maraton derecesine sahip sporcularda daha yüksek ilişkiler gösterdiği bulunmuştur (30). Genellikle maraton koşusu ortalama 2,5 mmol/l laktat ‘ daki hıza denk gelen hızlarda koşulur. Elit maratoncular maratonu 2mmol/l  laktat hızına denk gelen hızlarda koşarken elit olmayan maratoncular 3 mmol/l laktat civarındaki hızlarda koşarlar (23).

 

 

Tablo 8  4 mmol/l laktat noktasındaki koşu hızı ( V4 )  ile maraton performansı arasındaki ilişki ( % ) ( 29 )

 

Toplam Koşu Zamanı (Saat)

İlişki (%)

Sayı

Düzey

3:00 – 4:00

0.96

12

Elit Olmayan Sporcular

2:30 – 3:00

0.91

16

 

2:10 – 2:30

0.63

13

Elit Sporcular

Genel Toplam

0.97

41

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


Şekil 17  Elit ve elit altı maratoncuların laktat test sonuçlarına göre antrenman şiddetlerinin belirlenmesi  ( 23 )

 

 

            Sonuç olarak uzun mesafe koşularında antrenörle ve sporcular üst düzeyde başarı için laktat  -  koşu hızı ve kalp atım hızı yada koşu hızı – kalp atım hızı grafiklerinden yola çıkarak antrenman programlarını biçimlendirebilecekleri gibi yarış performansları hakkında bilgiyede sahip olabileceklerdir.

 

KAYNAKLAR

1.       Akgün N. Egzersiz Fizyolojisi. Ankara. Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Yayınları. 1994.

2.       Alpar R. Yüzme ve Sutopu Antrenmanlarının Temeli Ankara. G.G.S.E.M. Yüzme ve Sutopu Fed. Yayınları. 1995.

3.       Anderson T. Biyomehanics and Running Economy. Sports Medicine. 12, 76, 89. 1996.

4.       Antonutto G. Propero D.E.P. “The Concept of Lactate Threshold” J. Sport Med Phis. Fitness 3:6-12. 1995.

5.       Avecado E. Goldfarb. Increased training intensity effect on plasma lactate, ventilatory threshold and endurance. Med. Sci. Sport Exe. 21(5) 563-568. 1989.

6.       Beneke Ralph. “Anaerobic Treshold, individual anaerobic threshold and maximal lactate steady – state in rowing” Medi Sci. Sport Exerc 27 (6) 863-867. 1995.

7.       Billant, V.L., B. Flechet, B. Petit, G. Muriaux, & J-P. Koralsztein. İnterval training at VO2 marks effect on aerobic performance and overtraining markers.Med. Sci. Sports Exerc. Vol 31 No. 1 pp. 156-163. 1999.

8.       Boileau.A.R. ve ark. Physiological Characteristics ol Elite Middle and Long Dİstance Runners. Can.J.Appl. Sor. Sci.7:3167-172. 1982.

9.       Bueno Manuel. “The Anaerobic Theshold” Athletic Coach 23 (4) 27-29. 1989.

10.    Bueno Manuel. “The Anaerobic Theshold From Europha to Confidence Critics”

11.    Bouckaert F. J. D.M. Vritan J. Plannier L. “Effect of specific test procedures on plasma lactate concentration and peak oxygen uptake in andurence athlete” J. Sport Med. Phis. Fitness. 30 (1). 1990.

12.    Colins M. Ve ark.Acute effect of intense interval training on running mechanics. Journal of Sport Science. 18,83-90. 2000.

13.    Conconi F. Ve ark. “Determination of the anaerobic threshol by a non-invasife field test in runner” J.Apply Physiol. 52.869-873. 1982.

14.    Çolak R. Açıkada C. “Anaerobik eşik, yarımaraton ilişkisi.” 4. Spor Bilimleri Kongresi Bildiri Özetleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi s.52. 1-3 Kasım 1996.

15.    Çolakoğlu M. Turgay F. Dündar U. Çolakoğlu S. Turan M. Acarbay S. “Belirli plazma laktat konsantrasyonu veren koşu hızları ve 5000 mt. Koşu performansı arasındaki ilişkiler.” Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri dergisi 6 (1): 3-12. 1995.

16.    Çolakoğlu M. “Dayanıklılık Gelişiminin Metabolik ve Fizyolojik Temelleri 1” Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri dergisi. 1(1): 35-43. 1995.

17.    Daniels J.T., R.A. Yarbough & C. Foster. Change in VO2mkas and running performance with training. Eur.J.Appl.Physiol. 39: 249-254. 1978.

18.    Demirel H. “anaerobik Eşiğin Fizyolojik Anlamı” Spor Bilimleri 1. Sempozyumu Bildirgeleri. Sf: 567-585. 1990.

19.    Ergen E. “Dolaşım Sistemi ve Egzersiz Uynumu” (Editör) okt. ABdülkadir Hizal. Spor Fizyolojisi. Eskişehir Neb. Ofset. 1993.

20.    Fox E.L., Bowers R., Foss M.L. The Physiological Basis of Phsical Education and Athletics. Saunders Co. Publ. Philadelphia. 1998.

21.    Gür H. “Değişik tip aktiviteleri yapan sporcularda koşu bandında yapılan Maksimal ve submaksimal test sonuçlarının değerlendirilmesi ve sonuçların 5 km. koşusunun başarısıyla olan ilişkisi.” Spor Bilimleri Dergisi 3(2): 30-46. 1992.

22.    Jansen K., Johansen L., Karkkainen.P.O. Economy in track runnersand during path and terrain running. Journal of Sport Science 17. 945-950. 1999.

23.    Janssen G.J.M.P. Training Lactate Pulse Rate. NewYork. 1988.

24.    Leinzi G. “The Marathon Race; Modern Training Methodology” New Studies in Athletic. 2. 41-50. 1987.

25.    Laurence S. Grene, Russell R.Pate. Tarining for Young Distence Runners. Human Kinetics. S:41. 1997.

26.    Mader A. “Evaluation of the endurance performance of marathon runners and theoretucal analisis of test results.” J. Sport Med. Phis. Fitness. 31 (1) 1-19. 1991.

27.    Maglischo W. Ernest. Swimming Even Faster. California Mayfield Pup.Company. 1993.

28.    Martin E.D. & Coe P. Training Distance Runners. Human Kinetics. 1991.

29.    Roecker ve ark. “Predicting competion perfomance in long distance running by means of a treadmill test”. Med. Sci. Sport exerc. 30: 1552-1557. 1998.

30.    Sjodin B. & Svedebnhang J. Applied Physiology of Marathon Running” Sports Med. 2: 83-99. 1985.

31.    Thoden S. James “Testing AerobicPower” (Eds) D.J. Mac Douglls H.A. Wanger, H.J. Eren. Physiology Testing of the High Performance. Atilate. Chanpaing; Human Kinetics book: 107-148. 1992.

32.    Bunc V., Heller J., Ventilatory threshold in young and adult female athletes. J.Sports Med. Phys. Fitness. 33: 233-238. 1993.

 

 

Yayına Hazırlayan : Cüneyt TANER